Bursa Organize Sanayi Bölgesi Sanayicileri ve İş İnsanları Derneği (BOSİAD), Z kuşağını anlamak ve onlarla iş dünyası arasında bir bağ kurmak için Z Planı Projesi kapsamında, Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü Prof. Dr. Nevzat Tarhan ve İletişim Fakültesi Yeni Medya ve Gazetecilik Öğretim Üyesi Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal’ın yönetiminde araştırma gerçekleştirdi. Araştırma, Bursa Organize Sanayi Bölgesi’nde 18-25 yaş aralığındaki, yaş ortalaması 23 olan, 330 mavi ve beyaz yaka çalışan Z kuşağı ile gerçekleştirildi. 

Araştırma sonuçları Üsküdar Üniversitesi Merkez Yerleşkesi Senato Salonu’nda Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü  Prof. Dr. Nevzat Tarhan, BOSİAD Yönetim Kurulu Başkanı Rasim Çağan, BOSİAD Yönetim Kurulu Üyesi Özgür Şahin, BOSİAD Yönetim Kurulu Asistanı Güzin Özdemir, BOSİAD Genel Sekreteri Meltem Turan Koylu, BOSİAD Basın Danışmanı Elif Sezgin, Üsküdar Üniversitesi Genel Sekreteri Selçuk Uysaler, Öğretim Üyesi Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal ile Üsküdar Üniversitesi Kurumsal İletişim Daire Başkanı Tahsin Aksu’nun katıldığı toplantı ile açıklandı. 

Araştırmaya ilişkin çıkan çarpıcı sonuçlar ise şu şekilde:

Z kuşağı kendini “eğlenceli” olarak tanımlıyor

Araştırmada Z kuşağına kendini nasıl tanımladığı sorulduğunda, ilk sırayı “Eğlenceli” (%55,45), ikinci sırayı “Mantıklı” (%51), üçüncü sırayı “Girişimci” (%49) aldı. Sırasıyla; Özgür/Maceracı (%46), Önder (%31,5), Lider (%30), Demokratik (%28), Arabulucu (%21) gelmiştir. Son sırada, “İtaatkâr” (%12) yer aldı. 

“Pozitif ve güvenilir” lider tercih ediyorlar

Araştırmada iş yaşamında nasıl bir lider ile çalışmak istedikleri sorulduğunda; Z kuşağının “Pozitif ve Güvenilir” (%57,6) lider ile çalışmak istedikleri ortaya çıktı. Diğer tercihleri ise, “Akıllı” (%15,2), “Vizyoner” (%13,9), “İşbirlikçi” (%9,1) ve “Emin” (%4,2).

Araştırmada; Z kuşağına, iş yaşamına dair anket soruları ile sosyal medya kullanım ölçeği, çalışma hayatı ölçeği ve farklılıkları kabul ölçeği soruları yöneltildi.

Z kuşağı geleneksel değerlere yakın!

Araştırmada; sosyal medya kullanım düzeyi orta seviyede bulundu. Çalışma Hayatı Ölçeği analiz edildiğinde, çalışan Z kuşağının iş yaşamında geleneksel değerleri benimsediği ortaya çıktı. Geleneksel değerler, belirli mesai saatleri ve çalışma düzeninin olduğu, kıdem atlamak için belirli sene aynı iş yerinde çalışma, iş aidiyeti ve işe önem verme gibi birtakım değerleri işaret etti. İşe önem vermek orta seviyede bulundu. İş aidiyetinin orta seviyede olduğu tespit edildi. Bununla birlikte iş şartlarına da önem verildiği görüldü. Kurallara uyma boyutunda ise, Z kuşağı geleneksel değerlere yakın bulundu. Kuralların olmasından rahatsız olmadıkları ortaya çıktı.

Farklılıklara hoşgörülü yaklaşıyorlar

Farklılıkları kabul ölçeği sonuçlarına göre, çalışan Z kuşağının farklılıkları yüksek seviyede benimsedikleri bulundu. Alt boyutlar incelendiğinde, farklı dini/etnik yapıları, farklı dış görünüşleri ve farklı düşünceleri kabul seviyeleri yüksek bulundu. Bu sonuçlara göre, Z kuşağı farklı dini/etnik yapıdaki kişileri çevresinde görmekten, onlarla iş yapmaktan ya da arkadaş olmaktan rahatsızlık duymamakta. 

Sosyal ağlar sayesinde farklılıklar normal karşılanıyor

Z kuşağının erken yaştan itibaren sosyal medya ile iç içe olması ve küresel çeşitliliklerin sosyal ağlar sayesinde günlük yaşamlarının bir parçası haline gelmesi farklılıkları normal karşılamalarını da beraberinde getirmiştir diyen araştırma yürütücüsü Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal; “Dünyanın diğer bir ucundaki kültürel alışkanlıkları, müzik tarzını ya da giyim tarzını çevrimiçi ağlara bağlanarak kendi yaşamlarına katmaları, farklılıkları hoş görmelerine olanak sağlamaktadır.” İfadelerini kullandı.

Araştırma sonuçlarına göre, günlük sosyal medya kullanım süresi arttıkça sosyal medya kullanım seviyesi yükseldiği görülmekte. En yüksek seviyede olanlar günde 7 saatten fazla kullananlar (%4,8), daha sonra ise 4-6 saat kullananlar (%16,4) gelmekte. Süreklilik ve yetkinlik boyutlarında da aynı sonuca ulaşıldı. Günlük olarak sosyal medya kullanım süresi arttıkça kendini sosyal medya kullanımında yetkin bulma durumu da artmakta ve bu gruplar sosyal medyada daha çok süreklilik göstermekte. Z kuşağının %60,6’sı günde 1-3 saat, %16,4’ü günde 4-6 saat sosyal medyayı kullanmakta.

Sosyal medya işin bir parçası 

Sosyal medya kullanımında süreklilik, aralık vermeden sosyal medya kullanım isteğini ifade etmektedir diyen Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal, “Böylece, sosyal medyayı yüksek seviyede kullananların sosyal medyada devamlı bağlı olarak her türlü işini sosyal medyada yapması, iş yaşamında da sosyal medya kullanımının devam etmesini gerektirmektedir. Sosyal medya kullanım sürekliliği olan Z kuşağında, sosyal medya işin bir parçası olması gerekmektedir, aksi halde, işin bir parçası olmadığında iş konsantrasyonunu bozarak yapılacak işlerin sekteye uğramasına sebep olması açısından tehlikelidir.” ifadelerini kullandı.

Esnek çalışma, iyi maaş, eğlenceli iş 

Esnek çalışmak isteyenlerin ve iyi maaş tercih edenlerin sosyal medya sürekliliği diğer tercih türlerinden yüksek seviyede. Esnek çalışma şekli çalışan Z kuşağı tarafından sosyal medya sürekliliği için motivasyon faktörü olarak bulundu. Aynı şekilde esnek çalışmak isteyenler ile iyi bir maaşı tercih edenler, sosyal medyada kendilerini daha yetkin bulmakta. Birlikte çalışmak yerine, bireysel ve esnek çalışma şekli ile iyi maaş, sosyal medya sürekliliği ile birlikte Z kuşağının çalışma motivasyonunu arttırmakta.

Z kuşağı öncelikle fikirlerine değer verilmesini istiyor

İş yerinde fikirlerine önem verildiğini düşünmeye göre iş yaşamı değerleri farklık göstermiştir. İş yerinde fikirlerine önem verilmediğini belirtenlerin iş yaşamında aidiyetten uzaklaştığı, iş değişikliğini tercih ettiği ortaya çıkmıştır. %76 oranındaki Z kuşağı, yüksek maaşa rağmen fikirlerini özgürce belirtemediği bir iş yerinde çalışmak istemediğini belirtti.

Fikirlerine önem verildiğinde Z kuşağının iş aidiyeti yükseliyor 

Fikirlerine önem verilmediğini belirten Z kuşağının sosyal medya kullanım seviyesi, sürekliliği ve kendini yetkin bulma durumu anlamlı düzeyde yüksek bulunmuştur. İş yerinde fikirlerine önem verilmediğini belirtenlerin sosyal medyayı daha çok kullandığı sonucuna varılmıştır.

Öğrenim düzeyi arttıkça kurallar istenmiyor

Öğrenim düzeyine göre yapılan incelemelerde, ilköğretim öğrenim düzeyinde olanların çalışma hayatında geleneksel değerleri benimsediği, üniversite düzeyindekilerin ise çalışma hayatında anlamlı düzeyde geleneksel değerlerden uzak olduğu ortaya çıkmıştır. İlköğretim düzeyindeki Z kuşağının iş aidiyeti ve kuralları daha çok benimsediği bulunmuştur. Kurallara uyma boyutunda ise üniversite öğrenim düzeyindekilerin yüksek puan alarak geleneksel değerlerden uzaklaştığı, ilköğretim düzeyindekilere göre kurallara uymaktan ziyade esnek çalışmayı benimsedikleri belirlendi. 

Başarıya maddi ödül isteniyor

Özgün bir proje yapıldığında en çok ne şekilde ödüllendirilmek istendiğine göre, farklılıklar bulundu. Takdir edilmeyi isteyenler (%22) ya da terfi isteyenler (%26), maddi hediye ve ek maaş isteyenlere (%34,6) göre aidiyeti daha yüksek bulunmuştur. Başarının maddi hediye ya da ek maaş ile ödüllendirilmesini isteyen Z kuşağının, esnek çalışmayı ve iş aidiyetinden ziyade iş şartlarına önem verdiği bulundu.

Z kuşağına göre “esnek çalışma stresi azaltıyor”

İş hayatında stresi azaltmak için ne yapılabilir sorusuna “esnek çalışma saatleri” (%17,3) ve “iş yükünün azaltılması” (%18,2) diyenlerin anlamlı olarak diğerlerinden farklılaştığı bulundu. Buna göre bu önerilerde bulunanların çalışma hayatında kuralları benimsemediği/geleneksel değerlerden uzak olduğu ortaya çıkmıştır. Diğer öneriler arasında anlamlı farklılaşma çıkmamıştır (eğlenceli ortamlar sunulması: %28,8, bireysel çalışma ortamı sunulması: %5,8, iş dışı aktiviteler yapılması: %29).

Yurt dışına giderim

“Yurt dışına yerleşip çalışırım” diyenler ile “Bir süreliğine yerleşirim” diyen Z kuşağının farklılıkları kabul düzeyi yüksek bulunmuştur. %45,5 oranındaki Z kuşağı imkân oluşursa yurt dışına yerleşebileceğini belirtmiştir. %29’u ise, bir süreliğine yerleşebileceğini ifade etmiştir. Böylece, yurt dışına giderim diyen Z kuşağı %74,5 oranındadır. Diğer yandan, “hayır” diyenlerin oranı %19,1, “kararsızım” diyenlerin oranı sadece %6,1’dir ve her iki grubun farklılıkları kabul düzeyi düşük bulunmuştur. 

Z kuşağı kendi işinde çalışmak istiyor

Önümüzdeki üç yıl içinde kendini nerede gördüğü sorulduğunda; Z kuşağının %37,3’ü “Üniversite diploması gerektiren bir görevde çalışmak” derken %32,1’i “Kendi işimde çalışmak” demiştir. Aile işinde çalışmak en az tercih ediliyor (%4,8).

Z kuşağının iş motivasyonu: “Heyecan” 

Araştırmada, Z kuşağı iş yerindeki ilk motivasyon kaynağını “Heyecan duyduğum bir iş olması” (%30,3) olarak ifade etti. İkinci sırada, Z kuşağı “Maddi destek sağlanmasını” (%23,6) motive edici bulmaktadır. Daha sonra “Takdir edilmek” (%15) ve “Eğlenceli olması” (%8,5) motivasyon kaynağı olarak yer almaktadır. İş hayatında Z kuşağını motive edecek faktörler olarak; Heyecan duyulan bir iş olması, eğlenceli olması, maddi destek sağlanması ve takdir edilmek faktörleri birlikte %77,6 oranındadır.

Z kuşağı Instagram kullanıyor

Araştırmaya katılan Z kuşağının birinci sosyal medya tercihi Instagram (%69,4) bulundu. İkinci sırada, %13 ile Youtube, üçüncü sırada %7 ile Twitter gelmiştir. Z kuşağının Facebook kullanım oranı düşük bulundu (%6,4).

Yöneticiler ne düşünüyor?

Araştırmada Bursa Organize Sanayi Bölgesi’nde yaşları 25-65, yaş ortalaması 41,8 olan 243 yönetici de katıldı. Onların sorulara verdiği yanıtlardan çıkan sonuçlar da şöyle:

Sosyal medya kullanım seviyeleri incelendiğinde; yöneticilerin sosyal medya kullanım düzeyi orta seviyede bulundu. Çalışan Z kuşağı ile yöneticilerin sosyal medya kullanım seviyesi birbiriyle uyumlu ve orta seviyededir.

Çalışanlara “değer” veriyoruz

Yöneticilerin %65,4’ü “değer vererek” çalışanların devamlılığını sağladıklarını belirtmiştir. Daha sonra, çalışma ortamı ve imkanlarını iyileştirmek (%12,8), maddi imkanlar sunmak (%5,3), gelişimlerini desteklemek (%4,9), hiçbir şey yapmam (%4,5) geldi.

Z kuşağının fikirlerine değer verilmesi iş tercih motivasyonları olduğu düşünüldüğünde, yöneticilerin çalışanlarına değer verdiğini belirtmesi, Z kuşağının iş devamlılığında olumlu rol oynadığını gösteriyor.

Başarıyı sözlü takdir

Çalışanlarınız başarı gösterdiğinde motive etmek için hangi yöntemleri kullanırsınız? Sorusuna %74,8 yönetici “sözlü takdir ediyorum” demiştir. İkinci sırada kıdem atlamak için öncelik veriyorum (%22,2), üçüncü sırada, ek maaş desteği veriyorum (%18,9), devamında; ekstra bir şey yapmıyorum (%16), kişinin tercih ettiği işi veriyorum (%12,3), maddi ödüller veriyorum, telefon, araba gibi (%6,5) bulundu.